ünlü uyumu

ünlü uyumu

a. db. Türkçede, kelimelerdeki ünlülerin incelik, kalınlık veya düzlük, yuvarlaklık bakımlarından birbirine benzemesi, ünlü benzeşmesi, vokal uyumu, ahenk kaidesi.

ünlü uyumu İng. vowel harmony

(Derleme.. ünlü benzeşmesi, vokal uyumu, ses uyumu, sesli uyumu, vokal uyumu kanunu) Bazı dillerde, özellikle Türkçede, sözcüklerdeki ünlülerin incelik, kalınlık veya düzlük, yuvarlaklık bakımlarından birbirine benzemesi:Evlerden (ev-ler-den) , kedilerin (kedi-ler-in) , arabadan (araba-dan) , kapının (kapı-nın) , ördekler (ördek-ler) , çocukluk (çocuk-luk) , olduklarından (ol-duk-lar-ın-dan) vb. (bk. büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu)

ünlü uyumu İng. vowel harmony

Türkçe sözlerde kök hece ünlülerinin taşıdıkları kalınlık-incelik, düzlük-yuvarlaklık niteliklerine göre öteki heceler ünlülerine yaptığı etki sonucunda ortaya çıkan benzeşme sistemi: başlangıç, bilezik, üzengi, delicesine (<deli-ce-si-n-e), kesmece (<kes-me-ce), birikinti (<birik-inti), bıraktılar (<bırak-tı-lar), yolcu (<yol-cu), yolsuzluk (<yol-suz-luk), görmüyordu. (<gör-me-yor-du) vb. bk. büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu. || Ünlü uyumu bozulmamış bazı Türkçe sözler ile uyuma aykırı alıntı sözler, eklerle gemişletildiklerinde, uyum, o kelimelerin son hecelerindeki ünlülere göre ayarlanır; şişman-lık, inan-an-lar, hangi-leri, kardeş-leri, kiracı-lardan, bok-sör-ler

---

ünlü uyumu ile benzer kelimeler

düzlük yuvarlaklık uyumu ~ küçük ünlü uyumu ~ küçük uyum Azerbaycan Türkçesi: dodaglanan dodaglanmayan ahängi; Türkmen Türkçesi: doodak ve doodaklanmadık çekimlileriň saazlaşıgı; Gagauz Türkçesi: dudaklanma-dudaksızlanma garmoniyası ~ dudakgarmoniyası; Özbek Türkçesi: lab garmoniyasi ~ lablanganlik-lablanmaganlikka korauyğunlik...

kalınlık incelik uyumu - büyük uyum ~ büyük ünlü uyumu Azerbaycan Türkçesi: galmlıg incälik ahängi; Türkmen Türkçesi: çekimlilerin iinçelik-yogıınlık taaydan saazlaşıgı ~palatal singarmonizm; Gagauz Türkçesi: vokal uyumu ~ vokal garmoniyası ~singarmonizma; Özbek Türkçesi: tanlay garmoniyasi ~ unlilarniň qattiq-yum´şóqligiga k...

büyük ünlü uyumu a. db. Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde kalın bir ünlü “a, ı, o, u” varsa ondan sonra gelen bütün hecelerin kalın ünlülerle, ince bir ünlü “e, i, ö, ü” varsa sonraki hecelerin de ince ünlülerle sürüp gitmesi kuralı, büyük sesli uyumu: Çocuklaşmak, denizcilik g...

küçük ünlü uyumu a. db. Türkçe bir kelimede düz ünlülerden (a, e, ı, i) sonra düz ünlülerin, yuvarlak ünlülerden (o, ö, u, ü) sonra dar yuvarlak (u, ü) veya düz geniş (a, e) ünlülerin gelmesi, küçük sesli uyumu: Evler. Etek. Salkımlar. Ördek, Okul, Sucuların gibi. <...

ünlü-ünsüz uyumu k, g, k, g, ñ, ğ gibi ünsüzlerin yanlarındaki ince ünlüleri kalınlaştırma etkileri yüzünden, yalnız bir hecesi kalınlaşmaya uğramış ünlüsü ince sıradan kelimelerde, kaybolmuş bulunan ünlü uyumundaki bozukluğu gidermek için ünlülerin değişen incelik niteliğinin ünsüzlere aktarı...

abanırlar uyumu Fr. Harmonie consonantique Bir kelimede ayrı yerlerde bulunup sesçe birbirine yakın olan abanıklardan birinin öbürüne uyması; Fran. chausson'un dilimizde şoşon olması gibi.

açınıklar uyumu Fr. Harmonie vocalique ou Harmonisation Bazı dillerde ve özellikle Türkçede bir çeşit özümleme: 1. Bir kelimedeki açınıkların incelik kalınlık yönünden ve kimi vakit bunlarla birlikte olarak düzlük yuvarlaklık bakımından birbirine uygun bulunması. 2. Bir ke...

açınırlar dizgesi uyumu Fr. Vocalisme Nitelikleri ve birbirine karşı olan ilgileri bakımından bir dildeki açınıkların topu.

---