benzeşme

benzeşme

a. 1. Benzeşmek işi, analoji. 2. db. Kelime içinde, yan yana düşen iki sesten birinci sesin ikincisinin etkisiyle değişmesi, dönüşme, asimilasyon: yurt-daş > yurttaş, çarşanba > çarşamba, o + bir > öbür gibi.

benzeşme İng. assimilation

Kelime içindeki bir sesin, boğumlanma noktası veya niteliği bakımından yan yana veya aralıklı duran bir başka sesle benzer veya eş duruma getirilmesi olayı: var-dur>var-dır, o+bir>öbür, pantalon>pantolon, haste>hasta, çarşanba>çarşamba, sünbül>sümbül vb. || Benzeşme, yan yana bulunan sesler arasında olabildiği gibi, komşu sesler arasında da görülür. Niteliği bakımından yarı benzeşme, tam benzeşme, yakın benzeşme, uzak benzeşme, ilerleyici benzeşme ve gerileyici benzeşme türlerine ayrılır. Yarı benzeşme, benzeşen sesin, benzeştiği sesin niteliklerinden bir veya ikisine uyum sağlamasıdır: penbe>pembe, sünbül>sümbül, örneklerindeki diş sesi -n-, yanındaki dudak sesi -b-nin etkisi altında bir dudak sesi olan -m-ye dönüşmüştür. || İlerleyici benzeşme’de önceki sesin kendinden sonra gelen sesi, gerileyici benzeşme’de ise, sonraki sesin daha önceki sesi kendi boğumlanma noktasına çekme biçiminde bir benzeşme olayı vardır. Bu olay yazı dilinde seyrek, ağızlarda yaygındır: anla->anna-, bunlar>bunnar, nişanlı>nişannı, zenginlik>zenginnik, şemsiye>şemşiye, defter>tefter, Hatice>Hacce, kalmazsa>kalmassa, tarla>talla, türlü>tüllü, olmazsa>olmassa, yatsı (<yat-sıg)>yassı, «yassı namazı», gitsin>gissin. vb. Karşıtı benzeşmezlik’tir.

benzeşme

bk. benzetme II, 13.

Benzeşme İng. assimilation

(Derleme.. özümleme) Bir sözcükte bir sesin başka bir sesi kendisine benzetme etkisi: Evler (ev-ler) , odalar (oda-lar) ; yavrucuk (yavru-cuk) ; (göğde) > gövde; (o+ile) > öyle, (o+bir) > öbür; (yurt-daş) > yurttaş; etmek> ekmek; (penbe) > pembe, (çarşanba) > çarşamba vb.

---

benzeşme ile benzer kelimeler

benzeşme ~ asimilasyon Azerbaycan Türkçesi: assimilyasiya; Türkmen Türkçesi: meňzeşme ~assimilyasiya; Gagauz Türkçesi: asimilätsiya; Özbek Türkçesi: assimilatsiya ~ oxşaşlik; Uygur Türkçesi: assimilyatsiyä; Tatar Türkçesi: oxşaşlanu ~ oxşaşlandıru - assimilâtsiya; Başkurt Türkçesi: assimilyatsi...

ekinsel benzeşme Dgr. toplumsal benzeşme bk. toplumsal benzeşme.

gerileyici benzeşme a. db. Kelimelerde sonraki sesin önceki sesi etkilemesi: çarşanba > çarşamba gibi. İng. regressive assimilation (Derleme., gerileyen benzeşme, gerilek özümleme) Sözcükte sonraki sesin önceki sesi etkilemesi: (süb...

ilerleyici benzeşme a. db. Kelimede önceki sesin sonraki sesi etkilemesi: yok-dur > yoktur, gelmiş-dir > gelmiştir. İng. progressive assimilation (Derleme.. ilerlek benzeşme, ilerleyen benzeşme) Sözcükte önceki sesin sonraki sesi et...

karşılıklı benzeşme İng. reciprocal assimilation iki sesin birbirini etkileyerek benzeşmeleri: (bu+ile) > böyle, (şu+ile) > şöyle, (o+ile) > öyle, (ızdırap) > ıstırap vb.

tam benzeşme İng. total assimilation Bir kelimede yanyana veya aralıklı olarak bulunan seslerden birinin diğerini boğumlanma noktası veya niteliği bakımından kendisine tam olarak benzeştirmesi olayı: o bir > öbür, pantalon > pantolon, gelmezse > gelmesse, gitsin > gissi...

toplumsal benzeşme İng. social assimilation Değişik ekinlerin, değişik ekinlerden birey ya da kümelerin, türdeş bir ekin bütünü oluşturacak biçimde kaynaşmaları.

uzak benzeşme a. db. Bir kelimede bir sesin uzakta bulunan başka bir sesi etkilemesi: Etmek > ekmek, tepme > tekme gibi. İng. incontiguous assimilation (Derleme.. uzaktan benzeşme, uzaktan özümleme, ırak benzeşme) Bir sözcükte...

---