nedensellik

nedensellik, -ği

a. fel. Nedensel olma durumu, illiyet.

nedensellik İng. causality
nedensellik İng. causality

-> Nedenle -> etki arasındaki bağlantı. Nedensellik yasası: Her olayın bir nedeni olduğunu dile getiren yasa. Nedensellik ilkesi: Nedenle etki arasındaki bağlantının zorunluluğunu dile getiren ilke. Formülü: Her etkinin zorunlu olarak bir nedeni vardır. Nedensellik ilkesi ve nedensellik yasası türlü biçimlerde temellendirilmiş ve açıklanmıştır: İlkin Demokritos olayların nedensel bağlantısının sözünü etmiştir. Aristoteles "ortaya çıkan her şeyin, bir şey yoluyla bir şeyden, belli bir şey olarak ortaya çıktığını" söyler. Doğa bilimlerinin gelişmesiyle nedensellik açıklık kazanmıştır (Bacon, Galilei, Kepler vb.). Hume, nedensellik kavramını eleştirerek, nedenselliğe inanmanın çağırışımlara ve alışkanlıklara dayandığını öne sürmüştür. Kant nedenselliği, düşünmemizin önsel biçimi olan -> kategorilerden biri olarak belirler; Kant'a göre nedensellik bilgi için zorunlu olan bir kavramdır, deneyden gelmez, ama yalnızca duyulur dünyada (görüngüler dünyasında) geçerlidir. Mill, Spencer vb. nedenselliğin yalnızca deneyden geldiğini ve tümevarım yoluyla kazanıldığını öne sürerler. Yeni fizikçiler nedensellik ilkesinin uygulanmasının sınırsızlığına karşıdırlar; onlara göre nedensellikten bir varsayım olarak, bir araştırma ilkesi -> bulgusal ilke olarak, olasılık kuralı olarak yararlanılabilir. Özdekçiler nedenselliğin yalnızca doğada değil, yaşam olaylarında, ruhsal yaşamda ve tarihte de (toplumsal, ekonomik nedensellik) geçerli olduğunu savunurlar.

nedensellik İng. causality

Olaylarla bu olayları oluşturan nedenler arasındaki bağıntı.

nedensellik

illiyyet. ~ bağı: illiyyet râbıtası.

nedensellik İng. causality

Her olgunun bir nedeni bulunduğunu, hiç bir şeyin nedensiz olamayacağını, aynı koşullar altında aynı nedenin aynı sonucu doğuracağını dile getiren ilke.

---

nedensellik ile benzer kelimeler

bölümsel nedensellik İng. partial causality Olaylar ya da değişkenler arasında ancak belli koşullarda ve belli etkenlerin aracılığıyla gerçekleşen neden-sonuç ilişkisi, bk. nedensel ilişki, nedensellik ilkesi.

çoklu nedensellik İng. multiple causation Bir olayın tek bir nedene bağlanamadığı ya da birden çok etkenin sonucu olarak belirdiği durumlarda söz konusu olan ve çoklu bağıntı çözümlemesiyle araştırılan nedensel ilişki.

nedensellik çözümlemesi İng. causality analysis

nedensellik ilkesi a. Her şeyin bir sebebi vardır ve aynı şartlar altında, aynı nedenler, aynı etkileri doğurur biçiminde özetlenebilen ilke. İng. causality principle Kütüğe yazımın geçerliği için, kabul edilebilir bir nedene, bir bağa da...

nedensellik ölçütleri İng. criteria of causality Bir değişken ya da etkenin bir başka değişken ya da etkenin nedeni sayılabilmesi için yerine gelmesi gereken üç koşul: 1. Bağıntılılık, 2. Nedensel sıra düzeni içinde öncelik, 3. Sağlanıldık, bk. bağıntı ölçütü, sıra düzeni ölçütü...

tam nedensellik İng. perfect causality Olaylar ya da değişkenler arasında durumsal koşulların ve öteki değişkenlerin etkilerini yokumsamaya elverecek biçimde gerçekleşen neden- sonuç ilişkisi, bk. nedensellik ilkesi, nedensel ilişki.

tekyönlü nedensellik yaklaşımı İng. one-way causation approach Toplumsal yapı öğelerinin kendi aralarında ve toplumsal yapıyla olan ilişkilerinde son çözümlemede tekyönlü belirleyicilik ya da nedensellik bağı kuran toplumbilim yaklaşımı.

---